ختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یکی از سخت‌ترین مشکلات روانشناختی است که معمولاً پس از تجربه‌ی رویدادهای آسیب‌زا، مانند جنگ، تصادف، یا خشونت شدید ایجاد می‌شود. مبتلایان به PTSD معمولاً کابوس می‌بینند، صحنه‌های حادثه را بارها در ذهن خود مرور می‌کنند، از موقعیت‌های مشابه دوری می‌جویند و مدام در حالت آماده‌باش و اضطراب به‌سر می‌برند.
گردآوری و ترجمه : دنیا نهضت -روانشناس
خلاصه مقاله : Current Status of Neurofeedback for Post-traumatic Stress Disorder: A Systematic Review and the Possibility of Decoded Neurofeedback
درمان‌های فعلی؛ مؤثر اما دردناک
درمان اصلی برای PTSD، درمان مواجهه‌ای است. در این روش، درمان‌گر به بیمار کمک می‌کند تا به‌صورت کنترل‌شده با خاطرات یا محرک‌های ترسناک روبه‌رو شود تا مغز بیاموزد که دیگر نیازی به واکنش شدید ندارد.
اگرچه این روش در بسیاری از موارد مؤثر است، اما برای بیماران بسیار دشوار و گاهی طاقت‌فرساست. بسیاری از افراد نمی‌توانند تحمل کنند دوباره آن صحنه‌های دردناک را مرور کنند و به همین دلیل ۲۰ تا ۴۰ درصد از بیماران پیش از پایان درمان از آن انصراف می‌دهند.
از سوی دیگر، حتی در میان کسانی که درمان را کامل می‌کنند، حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد همچنان بهبود کافی را تجربه نمی‌کنند. به همین دلیل، روان‌پزشکان و عصب‌پژوهان به دنبال روش‌هایی هستند که بدون نیاز به مواجهه‌ی مستقیم با خاطرات ترسناک، بتوانند مغز را به حالت تعادل بازگردانند.
نوروفیدبک؛ آموزش مغز برای تنظیم خودش
یکی از نویدبخش‌ترین این روش‌ها، نوروفیدبک (Neurofeedback) است. نوروفیدبک نوعی آموزش عصبی است که به فرد کمک می‌کند با دریافت بازخورد از فعالیت مغزش (از طریق EEG یا fMRI)، به‌تدریج یاد بگیرد الگوهای ناسالم مغزی را تنظیم کند.
در PTSD، بخش‌هایی از مغز مانند آمیگدال (که با احساس ترس در ارتباط است) بیش‌فعال هستند. در روش‌های نوروفیدبک، با آموزش مغز می‌توان این فعالیت بیش‌ازحد را کاهش داد یا فعالیت بخش‌های آرام‌کننده را افزایش داد.
پژوهش‌های مختلف نشان داده‌اند که تنظیم امواج آلفا و تتا در EEG یا آموزش کنترل فعالیت آمیگدال با fMRI می‌تواند علائم PTSD را کاهش دهد، به‌ویژه در زمینه‌ی اضطراب، کابوس‌ها و کنترل هیجانات.
نسل جدید: نوروفیدبک
نسل جدیدی از نوروفیدبک وارد عرصه شده که می‌تواند انقلابی در درمان PTSD ایجاد کند. در روش‌های سنتی، بازخورد به‌صورت میانگین فعالیت یک ناحیه مغزی ارائه می‌شود. اما در روش های جدید، مغز بر اساس الگوهای پیچیده‌ی چندنقطه‌ای آموزش داده می‌شود تا به‌طور ناخودآگاه الگوهای خاصی از فعالیت مغزی را تغییر دهد، الگوهایی که با ترس یا خاطرات آسیب‌زا ارتباط دارند.
نکته‌ی جالب توجه این است که در این روش، بیمار نیازی به یادآوری آگاهانه‌ی حادثه‌ی ترسناک ندارد. مغز به‌صورت ناخودآگاه در معرض الگوهای عصبی مرتبط با آن قرار می‌گیرد و به‌تدریج واکنش‌های ترس خود را کاهش می‌دهد. به عبارت دیگر، بدون مواجهه‌ی مستقیم، نوعی درمان مواجهه‌ای در سطح مغزی رخ می‌دهد.
مطالعات اولیه نشان داده‌اند که تنها پس از چند جلسه، کاهش قابل‌توجهی در شدت علائم PTSD دیده شده است اثری که با درمان‌های سنتی برابری می‌کند اما بدون آن ناراحتی شدید.
مزایای کلیدی نوروفیدبک
- عدم نیاز به یادآوری آگاهانه‌ی تروما: بیماران بدون تجربه‌ی اضطراب شدید، در مسیر بهبودی پیش می‌روند.
- دقت بالا: این روش می‌تواند الگوهای عصبی خاص هر فرد را هدف بگیرد.
- کاربرد گسترده: می‌توان آن را برای سایر اختلالات مرتبط با ترس و اضطراب نیز به کار برد، مانند فوبیا یا اضطراب اجتماعی.
نوروفیدبک چشم‌اندازی نو در درمان PTSD گشوده است، روشی که می‌تواند بدون نیاز به مرور دوباره‌ی دردناک‌ترین خاطرات، مغز را بازآموزی کند و احساس امنیت را به فرد بازگرداند.
