نگاهی به مهم‌ترین عوامل موفقیت در درمان با نوروفیدبک
نوروفیدبک در سال‌های اخیر به یکی از جذاب‌ترین روش‌های درمانی در روان‌شناسی و علوم اعصاب تبدیل شده است. بسیاری از افراد از آن برای بهبود تمرکز، کاهش اضطراب، درمان ADHD، مدیریت وسواس استفاده می‌کنند. اما یک واقعیت مهم وجود دارد: همه افراد از نوروفیدبک نتیجه یکسان نمی‌گیرند.
نتایج برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهد که بین ۱۶ تا ۵۷ درصد افراد نمی‌توانند یاد بگیرند که فعالیت مغزی خود را به شکل مؤثر تنظیم کنند؛ گروهی که به آن‌ها غیر پاسخ‌دهنده یا non-learners گفته می‌شود. این موضوع باعث شده برخی شک کنند که آیا نوروفیدبک واقعاً درمان مؤثری هست یا نه.
گردآوری و ترجمه : دنیا نهضت – روانشناس
خلاصه مقاله : Predictors of neurofeedback training outcome
اما پاسخ ساده نیست. مرور پژوهش‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که نوروفیدبک می‌تواند مؤثر باشد، اما میزان موفقیت آن بستگی زیادی به ویژگی‌های خود فرد دارد. در ادامه، مهم‌ترین عواملی را که طبق تحقیقات می‌توانند موفقیت در نوروفیدبک را پیش‌بینی کنند، به زبان ساده مرور می‌کنیم.
۱. وضعیت اولیه مغز: مهم‌ترین عامل موفقیت
یکی از قوی‌ترین یافته‌های علمی این است که الگوهای مغزی اولیه افراد تأثیر زیادی در یادگیری نوروفیدبک دارند. اگر فعالیت مغزی فرد در همان موجی که قرار است تقویت یا کاهش یابد، در سطح مناسبی باشد، احتمال موفقیت او در تمرین بیشتر است. برای مثال:
- در ADHD معمولاً موج‌های تتا بالا و بتا پایین هستند.
- افرادی که در شروع تمرین، وضعیت مغزی‌شان کمی «پایدارتر» است، بهتر می‌توانند خودتنظیمی را یاد بگیرند.
این یافته شاید عجیب باشد، چون معمولاً فکر می‌کنیم کسی که مشکل بیشتری دارد، بیشتر هم از درمان سود می‌برد؛ اما نوروفیدبک یک درمان فعال است و مغز نیاز دارد حداقل توانایی خودتنظیمی را از قبل داشته باشد.
۲. ساختار مغز هم نقش دارد
برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که حجم یا سلامت برخی نواحی مغزی می‌تواند بر یادگیری نوروفیدبک تأثیر بگذارد. برای مثال، در برخی افراد حجم بیشتر نواحی مرتبط با تولید امواج مورد هدف (مثل قشر حسی-حرکتی برای موج SMR) با عملکرد بهتر مرتبط است. البته این یافته‌ها هنوز قطعی نیستند، ولی نشان می‌دهند که مغز هر فرد با مغز فرد دیگر متفاوت است و همین تفاوت‌ها می‌تواند تعیین کند چه کسی از این روش بیشتر سود می‌برد.
۳. سن، جنسیت و هوش؟ تقریباً بی‌اثر!
خبر خوب برای بیشتر افراد این است که سن، جنسیت ، میزان هوش و توانایی های شناختی کلی طبق پژوهش‌ها نقش قابل توجهی در موفقیت نوروفیدبک ندارند. بنابراین تقریباً هر فردی، از کودک تا بزرگسال، می‌تواند در این زمینه شانس موفقیت مشابهی داشته باشد.
۴. استراتژی‌های ذهنی: بیش از حد تلاش نکنید!
جالب است که برخی مطالعات نشان می‌دهد تلاش بیش از حد برای «کنترل مغز» می‌تواند نتیجه را بدتر کند!
در موج‌هایی مثل SMR یا آلفا، ریلکس بودن و استفاده از تصویرسازی یا تفکر مثبت نتایج بهتری داشته است. به نظر می‌رسد نوروفیدبک نه یک «کار سخت»، بلکه بیشتر یک «هماهنگی آرام» با مغز است.
۵. وضعیت بیماری: در برخی اختلالات اهمیت دارد
در بیماری‌هایی مثل صرع، وجود آسیب در نواحی خاص مغز (مثلاً لوب گیجگاهی چپ) ممکن است موفقیت نوروفیدبک را سخت‌تر کند. اما عوامل دیگری مثل نوع دارو یا سابقه بیماری، معمولاً تأثیر قابل توجهی ندارند.
۶. مهم‌ترین پیش‌بینی‌کننده درمان: توانایی یادگیری خودتنظیمی
شاید بدیهی به نظر برسد، اما پژوهش‌ها تأکید می‌کنند کسانی که بهتر یاد می‌گیرند امواج مغزی خود را تنظیم کنند، معمولاً در نهایت علائمشان هم بیشتر بهبود پیدا می‌کند. این موضوع در ADHD و صرع به‌خوبی نشان داده شده است.
نوروفیدبک برای چه کسانی مناسب‌تر است؟
بر اساس نتایج علمی:
- افرادی که الگوهای مغزی اولیه متعادل‌تری دارند، بیشتر سود می‌برند.
- سن، جنس و هوش تأثیر زیادی ندارند.
- آرامش و رها کردن کنترل بیش از حد می‌تواند کمک‌کننده باشد.
- مهم‌ترین عامل درمانی، توانایی واقعی مغز در یادگیری خودتنظیمی است.
به طور کلی، نوروفیدبک ابزار مؤثری است، اما نه برای همه به یک اندازه. آینده این درمان به سمت پروتکل‌های فردمحور پیش می‌رود؛ یعنی براساس ویژگی‌های مغزی هر فرد، نوع تمرین متفاوت انتخاب خواهد شد.
اگر قصد تجربه نوروفیدبک را دارید، می توانید از جلسه مشاوره اولیه رایگان مرکز ما استفاده نمایید تا بر اساس ویژگی‌های فردی شما مناسب‌ترین پیشنهاد و برنامه به شما ارائه شود.
